UDIK Udruženje za društvena istraživanja i komunikacije
Udruženje za društvena istraživanja i komunikacije (UDIK) podsjeća javnost na 18. april, Međunarodni dan spomenika i spomeničkih cjelina koji organizuje Međunarodno vijeće za spomenike i lokalitete (ICOMOS). UDIK je tvorac Centralne evidencije spomenika (CES) koja obuhvata podatke o spomen-obilježjima posvećenim ratnim stradanjima devedesetih na području bivše Jugoslavije. Unutar ove baze podataka mapirano je više od 3.500 spomenika izgrađenih u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Hrvatskoj i Srbiji (bez Kosova).
Prema popisu CES-a, u Bosni i Hercegovini je izgrađeno više od 2.100 spomenika koji su posvećeni stradanju civila i/ili boraca u proteklom ratu. Veći broj mapiranih spomenika nalazi se na području Federacije BiH (više od 1.400), a takođe regija u kojoj je mapirano najviše spomenika je u Federaciji BiH (Tuzlanski kanton sa ukupno 288 spomenika). U Republici Srpskoj najviše spomenika je popisano na području Bijeljinske mezoregije, uključujući i subregiju Zvornik (ukupno 231 spomenik).
Prema popisu CES-a, u Hrvatskoj je izgrađeno više od 1.200 spomenika posvećenih stradanjima u Domovinskom ratu. Najveći broj spomenika se nalazi na području Vukovarsko-srijemske (109) i Sisačko-moslavačke županije (100).
S druge strane, u Crnoj Gori i Srbiji je prisutan znatno manji broj spomenika i uglavnom su posvećeni stradanjima u NATO bombardovanju i Kosovskom ratu. Tako je u Crnoj Gori popisano 17 spomenika, a u Republici Srbiji ukupno 301 spomenik. Najviše spomenika je popisano na području grada Beograda (52), te Pčinjskog upravnog okruga (30).
U povodu Međunarodnog dana spomenika, Edvin Kanka Ćudić, predsjednik UDIK-a, ističe: „Naše analize su pokazale da su izgrađena spomen-obilježja različitih oblika, a neki od njih su spomen-ploče, krstovi, česme, biste, spomen-poprsja, crkve, te razni spomen-kompleksi. U najčešćem broju slučajeva radi se o manjim ili većim spomen-pločama, a nalazimo ih na pročeljima zgrada, na kamenim stijenama, pored lokalnih puteva, mostova, na grobljima, u interijerima, često položene uz spomenike kao dodatna objašnjenja.“
UDIK-ovim istraživanjima je utvrđeno da u Bosni i Hercegovini, ali i regionu, postoji veliki broj kontroverznih spomenika koji direktno ili indirektno predstavljaju drugačiju interpretaciju historije od one koja je zvanična na prostorima bivše SFR Jugoslavije. Nekad se ne radi o podizanju novog spomenika, nego jednostavno o prepravljanju postojećeg. Nekada su to i spomenici posvećeni žrtvama Jugoslavenskih ratova, ali jednostavno svojim izgledom, mjestom ili porukom izazivaju kontroverze u društvu. Za razliku od zemalja u regionu, zbog specifične situacije političkog narativa u Bosni i Hercegovini, ovakvi spomenici se uglavnom ne uklanjaju sa javnih površina ili njihovo uklanjanje dovodi do pogoršavanja ionako kompleksne situacije.
„Bosna i Hercegovina je zemlja spomenika u kojoj se kroz tri sukobljena narativa rata vodi istovremeno i rat spomenika. Iz tog razloga važno je postaviti pitanje, da li su ti spomenici nužni za najbolju memorijalizaciju žrtava rata protiv Bosne i Hercegovine? Iako su većina preživjelih i posmatrača saglasni oko toga da spomenici treba da budu podizani na mjestima masovnih zločina, ne postoji zajednički stav o tome šta bi trebalo da bude njihova svrha“, naglasio je Ćudić.
