UDIK Udruženje za društvena istraživanja i komunikacije
Udruženje za društvena istraživanja i komunikacije (UDIK) podsjeća javnost da je 18. april Međunarodni dan spomenika i spomeničkih cjelina koji organizuje Međunarodno vijeće za spomenike i lokalitete (ICOMOS). UDIK je tvorac Centralne evidencije spomenika (CES) koja obuhvata podatke o spomenicima i spomen – obilježjima posvećenim ratnim stradanjima devedesetih na području bivše Jugoslavije. Unutar ove baze podataka nalazi se preko 3.500 spomenika izgrađenih u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Hrvatskoj i Srbiji.
Prema popisu CES-a, u Bosni i Hercegovini je izgrađeno više od 2.100 spomenika koji su posvećeni stradanju civila i/ili boraca tokom rata u BiH. Veći broj mapiranih spomenika nalazi se na području Federacije BiH (više od 1.400), a takođe regija u kojoj je popisano najviše spomenika je u Federaciji BiH (Tuzlanski kanton sa ukupno 288 spomenika). U Republici Srpskoj najviše spomenika je popisano na području Bijeljinske mezoregije, uključujući i subregiju Zvornik (ukupno 231 spomenik).
Prema popisu CES-a, u Hrvatskoj je izgrađeno više od 1.200 spomenika koji su posvećeni stradanju civila i/ili boraca tokom Domovinskog rata. Najveći broj spomenika se nalazi na području Vukovarsko – srijemske (109) i Sisačko – moslavačke županije (100).
S druge strane, u Crnoj Gori i Srbiji prisutan je znatno manji broj spomenika i uglavnom su posvećeni stradanjima u NATO bombardovanju i Kosovskom ratu. Tako je u Crnoj Gori popisano 17 spomenika, a u Republici Srbiji ukupno 301 spomenik. Najviše spomenika je popisano na području grada Beograda (52), te Pčinjskog upravnog okruga (30).
Na osnovu sprovedene analize prikupljenog materijala, koordinator UDIK-a, Edvin Kanka Ćudić, kaže: „Izgrađena spomen – obilježja su različitih oblika, a neki od njih su spomen – ploče, krstovi, česme, biste, spomen – poprsja, crkve, te spomen – kompleksi. U najčešćem broju slučajeva radi se o spomen – pločama, velikim i malim, a nalazimo ih na pročeljima zgrada, na kamenim stijenama, pored lokalnih puteva, mostova, na grobljima, u interijerima, položene uz spomenike kao dodatna objašnjenja.“
UDIK-ovim istraživanjima je utvrđeno da u Bosni i Hercegovini, ali i regionu, postoji veliki broj kontroverznih spomenika, odnosno obilježja koja svojom pojavom ili porukom dovode do netrpeljivosti i sukoba u zajednici. Takvi su spomenici posvećeni stranim borcima koji su ratovali tokom rata protiv Bosne i Hercegovine. Tako u naselju Livade pokraj Zavidovića izgrađen je spomenik posvećen mudžahedinima, dok je u Višegradu izgrađeno spomen – obilježje posvećeno ruskim dobrovoljcima poginulim tokom rata u BiH. U Prijedoru se nalazi i spomen – obilježje posvećeno Jovanu Raškoviću. U Trnopolju, gdje se nalazio logor za nesrbe Prijedora, nalazi se spomen – obilježje posvećeno poginulim pripadnicima VRS.
„Bosna i Hercegovine je zemlja spomenika u kojoj se kroz tri sukobljena narativa rata vodi istovremeno i rat spomenika. Iz tog razloga važno je postaviti pitanje, da li su ti spomenici nužni za najbolju memorijalizaciju rata protiv Bosne i Hercegovine. Iako su većina preživjelih i posmatrača saglasni oko toga da spomenici treba da budu podizani na mjestima masovnih zločina, ne postoji zajednički stav o tome šta bi trebalo da bude njihova svrha“, naglasio je Ćudić.
Na kraju napominjemo da je UDIK ove godine objavio publikaciju naziva Putevima sjećanja, fotografski prikazi memorijalizacije u BiH. Tim koji je radio na odabiru i fotografisanju spomenika prošao je rutom Sarajevo – Brčko preko Kladnja i u povratku preko Gračanice i Doboja. Ruta od oko 400 kilometara obuhvatila je više gradova i općina, a kao rezultat dobijen je materijal predočen u katalog fotografija spomenika koji na najbolji način prikazuje primjere suočavanja s prošlošću u Bosni i Hercegovini.