UDIK Udruženje za društvena istraživanja i komunikacije
Udruženje za društvena istraživanja i komunikacije (UDIK) iz Sarajeva tvorac je Centralne evidencije spomenika (CES) koja obuhvata podatke o spomenicima i spomen – obilježjima posvećenim ratnim stradanjima devedesetih na području bivše Jugoslavije. Unutar ove baze podataka nalazi se preko 3.500 spomenika izgrađenih u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Hrvatskoj i Srbiji. Krajem 2018. godine UDIK je odlučio da objavi podatke prikupljene o spomen – obilježjima mapiranim na teritoriji Crne Gore i Srbije i to kroz publikaciju naziva „In Memoriam Crna Gora i Republika Srbija (1991-2001), knjiga prva“.
Ova publikacija je nastavak istraživanja koje za cilj ima da sačuva sjećanja na ljude koji su izgubili živote u jugoslovenskim ratovima. Takođe, ona predstavlja jedinstvenu bazu podataka o izgrađenim spomenicima u Crnoj Gori i Srbiji, a čija je svrha da doprinese izgradnji mira i olakša suživot građanima zemalja bivše Jugoslavije.
Publikacija je rezultat istraživanja sprovedenog tokom 2017. i 2018. godine u saradnji sa predstavnicima službi gradskih i opštinskih uprava, sekretarijatima, ministarstvima, muzejima, udruženjima boraca i udruženjima antifašističkih boraca putem kojih je dobijena činjenična građa o izgrađenim spomenicima u mjestima širom Crne Gore i Srbije. Kao krajnji rezultat mapirane su 154 opštine u Republici Srbiji, uključujući i one koje nemaju spomenika posvećenih jugoslovenskim ratovima. Istraživanje nije obuhvatilo teritoriju Kosova. Iako određen broj crnogorskih ustanova nije dostavio tražene podatke, na osnovu susretljivosti Ministarstva kulture Crne Gore mapirane su sve opštine u ovoj državi.
Spomenici u brojkama
Prema podacima Centralne evidencije spomenika, u Crnoj Gori je popisano 17 spomenika koji su posvećeni stradanju civila i/ili boraca jugoslovenskih ratova (1991 – 2001). 11 spomenika je posvećeno palim borcima, a 6 je posvećeno civilnim žrtvama rata. Opštine koje nemaju izgrađenih spomenika su: Bar, Budva, Cetinje, Gusinje, Herceg Novi, Kolašin, Kotor, Petnjica, Plužine, Rožaje, Šavnik, Tuzi i Ulcinj. Na području Podgorice nalaze se četiri spomenika, dok u Bijelom Polju i Tivtu po dva. Ostale crnogorske opštine imaju po jedan spomenik.
Prema Centralnoj evidenciji spomenika, u Republici Srbiji je popisan ukupno 301 spomenik. Od ukupnog broja popisanih spomenika, 34 je posvećeno stradanju civila (11,30%), 219 spomenika je posvećeno poginulim borcima (72.76%), a 48 spomenika je posvećeno vojnicima i civilnim žrtvama rata (15,95%). Najviše spomenika je popisano na području grada Beograda (52), te Pčinjskog upravnog okruga (30). Najveći broj mapiranih spomenika je posvećen stradanju Srba (94,47% popisanih spomenika).
Analiza spomenika
Na osnovu sprovedene analize prikupljenog materijala, koordinator UDIK-a, Edvin Kanka Ćudić, kaže: „U Crnoj Gori i Republici Srbiji izgrađena su spomen – obilježja različitih oblika, a neki od njih su spomen – ploče, krstovi, česme, biste, spomen – poprsja, crkve, te spomen – kompleksi. U najčešćem broju slučajeva radi se o spomen – pločama, velikim i malim, a nalazimo ih na pročeljima zgrada, na kamenim stijenama, pored lokalnih puteva, mostova, na grobljima, u interijerima, položene uz spomenike kao dodatna objašnjenja.“ Posebne poteškoće u radu izazvali su spomenici posvećeni civilnim žrtvama rata. „Prilikom obrade podataka o spomenicima posvećenim civilnim žrtvama rata naišlo se na izvjesne poteškoće. U velikom broju slučajeva spomenici posvećeni žrtvama NATO bombardovanja jasno ne definišu da li su u pitanju poginuli borci ili civili. Takvih spomenika je mnogo, a građeni su najčešće na mjestu pogibije. Oni spomenici koji su građeni u okviru vojnih kasarni okarakterisani su kao spomenici posvećeni pripadnicima vojnih jedinica. Da bi se smanjila moguća greška u klasifikaciji, svi ostali spomenici ove vrste su okarakterisani kao spomenici posvećeni i borcima i civilima“, kazao je Ćudić.
Pomoć pri analizi prikupljenog materijala, pružio je i Nemanja Stjepanović iz Fonda za humanitarno pravo. U analizi koja je dio gore pomenute publikacije istakao je i sljedeće: „Iz sadržaja i strukture spomenika vidljivo je da proces memorijalizacije u Srbiji karakteriše prećutkivanje, nezainteresovanost, mitologizacija, isticanje srpskih nasuprot žrtava drugih nacija, poricanje zločina i, pogotovo, poricanje uloge državnih struktura u njima. Skoro pa savršena slika odnosa Srbije i njenih društvenih elita prema ratovima iz devedesetih. Dokle je proces revizije istorije stigao govori i činjenica da je tokom poslednjih nekoliko godina u više navrata najavljena inicijativa da „kao državniku koji je zadužio svoj narod i borio se za njega“ spomenik u Srbiji dobije ni manje ni više nego Slobodan Milošević.“ On je, takođe, istakao: „Odnos Srbije prema ratovima devedesetih, međutim, verovatno mnogo bolje ilustruju spomenici koji nedostaju, odnosno neobeležena mesta stradanja ili pokopavanja civila“.
Na kraju napominjemo da je publikacija dostupna u više biblioteka i institucija u Crnoj Gori i Srbiji, a svakako će se u narednom periodu nastaviti distribucija u druge biblioteke i kulturno – obrazovne ustanove. Svi zainteresovani za ovo istraživanje mogu se obratiti Udruženju za društvena istraživanja i komunikacije iz Sarajeva putem mejla official.udik@outlook.com.
PRESS SLUŽBA
