UDIK Udruženje za društvena istraživanja i komunikacije
Osamnaesti april je poznat kao Međunarodni dan spomenika i spomeničkih cjelina koji organizuje Međunarodno vijeće za spomenike i lokalitete (ICOMOS). Tim povodom, Udruženje za društvena istraživanja i komunikacije (UDIK) podsjeća javnost na podatke Centralne evidencije spomenika (CES) čiji je tvorac. Ova baza podataka obuhvata informacije o više od 3.500 spomen-obilježja i rezultat je istraživanja urađenog 2016. i narednih godina. Radi se isključivo o spomenicima posvećenim ratnim stradanjima devedesetih na području Jugoslavije, a koji su izgrađeni u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Hrvatskoj i Srbiji.
Prema popisu CES-a, u Bosni i Hercegovini je izgrađenoviše od 2.100 spomenika koji su posvećeni stradanju civila i/ili boraca tokom rata 1992-1995. Veći broj mapiranih spomenika nalazi se na području Federacije BiH (više od 1.400), a takođe regija u kojoj je popisano najviše spomenika je u Federaciji(Tuzlanski kanton sa ukupno 288 spomenika). U Republici Srpskoj najviše spomenika je popisano na području Bijeljinske mezoregije, uključujući i subregiju Zvornik (ukupno 231 spomenik). Mreža spomenika posvećenih ratnim devedesetim godinama svakodnevno raste i širi se, a u njoj najveći broj zauzimaju spomenici posvećeni borcima, potom slijede oni posvećeni borcima i civilima, pa tek onda civilnim žrtvama rata.
U Bosni i Hercegovini danas ne postoji jedinstveno ustanovljena službena memorija, nego je na sceni više politika sjećanja. U društveno-političkim prilikama opterećenim nacionalizmom, stalnim kreiranjem memorije, stvaranjem tradicija, redefiniranja odnosa prema memoriji „prethodnog društva“, veliki broj izgrađenih spomenika 1992-1995. svjedoči o potrebi društva izašlog iz traumatičnih ratnih događanjada se sjeća. Ali, u isto vrijeme taj broj pokazuje koliko je izgradnja spomenika u Bosni i Hercegovini važno političko pitanje na osnovu koga službene strukture veoma aktivno, u javnom prostoru iskazuju najprije etnocentrično sjećanje i na osnovu koga se spomenici u svim svojim oblicima i formamakoriste u oblikovanju poželjnog narativa o prošlosti.
Proces memorijalizacije i akcije podizanja spomenika u Bosni i Hercegovini pokazuju koliko je kultura sjećanja važno pitanje koje bitno utiče u procesima izgradnje našeg odnosa prema nedavnoj prošlosti. Uprkos važnosti ove problematike, na državnom nivou i dalje ne postoji uređena zakonska regulativa koja bi jasno propisivala osnovne kriterijume za izgradnju spomenika, kao i transparentu raspodjelu novčanih sredstava u ove svrhe.
Analiza spomenika 1992-1995. i stanje na terenu uglavnom potvrđuju suprotstavljene, isključive,sukobljenenarative etnocentrične kulture sjećanja, prisutne na današnjoj društvenoj i javnoj sceni u Bosni i Hercegovini. Broj spomenika gotovo svakodnevno raste i dalje se koriste za nacionalnu homogenizaciju i oblikovanje društveno poželjnog tumačenja ratnih događaja.
Neminovno je da današnje politike sjećanja koriste spomen-obilježja kao alate u sprovođenju njihovih strategija reprezentacije ratne prošlosti devedesetih čime samo produbljuju već postojeće sukobe sjećanja i čine da međusobne vidljive i nevidljive linije koje nas razdvajaju postanu još izražajnije.